तेरडा फुलाची माहिती | Terada Fulachi Mahiti in Marathi | तेरडा फुलाचे औषधी गुणधर्म आणि उपयोग
6) तेरडा
१. वैज्ञानिक वर्गीकरण
|
वर्ग (Category) |
तपशील (Details) |
|
राज्य (Kingdom) |
Plantae |
|
विभाग (Division) |
Magnoliophyta (Flowering plants) |
|
वर्ग (Class) |
Magnoliopsida (Dicotyledons) |
|
गण (Order) |
Lamiales |
|
कुल (Family) |
Lamiaceae (Labiatae) |
|
वंश (Genus) |
Clerodendrum |
|
प्रजाती (Species) |
Clerodendrum serratum (L.) Moon |
|
सामान्य नावे |
Terda, Bharangi, Blue Fountain Bush |
तेरडा फुलाचे औषधी उपयोग आणि फायदे
मराठीत | तेरडा फुलाची संपूर्ण माहिती
मराठीत
२. वर्णन
तेरडा ही एक सुंदर व औषधी गुणांनी
युक्त अशी झुडुपवर्गीय वनस्पती आहे. या
वनस्पतीची उंची साधारण १ ते २ मीटरपर्यंत वाढते. खोड लाकडी, गुळगुळीत व किंचित
राखाडी रंगाचे असते. पाने मोठी, समोरासमोर (opposite)
वाढणारी आणि टोकदार असतात.
तेरडा वनस्पतीची फुले निळसर-जांभळी रंगाची, लांब देठावर
झुबक्यांमध्ये फुलणारी आणि विशेष सुगंध असलेली असतात. फुलांचा आकार १ ते २ सेंमी
असतो आणि फुलांच्या पाकळ्या सुंदर व नाजूक असतात. फुलोरा फुलताना संपूर्ण झुडूप
निळसर छटा धारण करते. त्यामुळे याला Blue Fountain Bush असे इंग्रजी नाव दिले गेले आहे.
तेरडा फुल म्हणजे काय | तेरडा फुलाचे महत्त्व | तेरडा फुलाचा उपयोग
३. आढळ
तेरडा ही वनस्पती भारतामध्ये
सर्वत्र आढळते . विशेषतः सह्याद्री, विदर्भ, कोकण
आणि मध्य भारतातील ओलसर प्रदेशात ही वनस्पती सामान्यपणे दिसते. ही झुडूपवर्गीय
वनस्पती जास्त करून जंगलाच्या कडेला, रानात, डोंगर उतारांवर आणि पाणथळ जमिनीत वाढते. ही वनस्पती ओलसर व किंचित सावलीच्या वातावरणात चांगली वाढते.
नैसर्गिकरित्या ही वनस्पती जुलै ते ऑक्टोबर दरम्यान फुलते. दक्षिण आशियातील भारत,
नेपाळ, श्रीलंका, आणि
बांगलादेश या देशांत याचा नैसर्गिक प्रसार आहे.
Terada flower medicinal benefits
in Marathi | तेरडा फुलाचे स्थानिक नाव आणि उपयोग
४. औषधी उपयोग
तेरडा ही आयुर्वेदात अत्यंत
महत्त्वाची औषधी वनस्पती आहे.
संस्कृत ग्रंथांमध्ये याला “भूतद्राव” असे म्हटले
गेले असून याचा अर्थ आहे — जी वाईट रोगांना दूर करते.
मुख्य औषधी उपयोग:
· खोकला, दमा आणि श्वसन विकार: या वनस्पतीच्या
मुळांपासून तयार केलेला काढा श्वसन विकारात लाभदायक ठरतो.
· ज्वर व ताप: तेरडा वनस्पतीच्या पानांचा रस ताप कमी
करण्यासाठी वापरतात.
· सांधेदुखी आणि संधिवात: पानांचे लेप लावल्यास वेदना
कमी होतात.
· पचन सुधारक: मुळांपासून बनवलेले चुर्नाचे सेवन
केल्याने भूक वाढते व जठराग्नि प्रज्वलित करतो.
· त्वचारोग: फुलांचा रस आणि पानांचा रस त्वचेवरील पुरळ
व फोडांवर लावला जातो.
Terada Fulachi Mahiti Marathi | Terda Plant Information in Marathi | तेरडा फुलाचे औषधी गुणधर्म
५. सामाजिक महत्त्व
ग्रामीण भागात तेरडा वनस्पती
पवित्र मानली जाते. काही ठिकाणी हिच्या फुलांचा वापर धार्मिक पूजांमध्ये केला
जातो. पारंपरिक वैद्य आणि घरगुती उपचार पद्धतीत या वनस्पतीची पाने आणि मुळे औषध
म्हणून वापरतात.
भारतीय लोकसंस्कृतीत तेरड्याला “रोगांवर
विजय मिळविणारी राणी” असे म्हटले जाते. ही वनस्पती अनेक पिढ्यांपासून
लोकजीवनाचा भाग आहे. विशेषतः आदिवासी समाजात हिचा औषधी वापर सर्वसामान्य आहे.
६. पर्यावरणीय महत्त्व
तेरडा ही पर्यावरणस्नेही झुडूप
वनस्पती आहे. तिची पाने आणि फुले परागकण वाहक कीटकांना आकर्षित करतात. मधमाश्या, फुलपाखरे, आणि इतर कीटक या वनस्पतीकडे आकर्षित होतात, ज्यामुळे
परागण प्रक्रिया सुधारते आणि परिसंस्थेतील जैवविविधतेला चालना मिळते. तिच्या
मुळांमुळे मातीची धूप थांबते. त्यामुळे ही वनस्पती मृदा संरक्षण (Soil
Conservation) मध्येही उपयुक्त ठरते.
७. आर्थिक महत्त्व
तेरड्याच्या मुळांपासून, पानांपासून आणि
फुलांपासून अनेक आयुर्वेदिक औषधे, तेल आणि सौंदर्यप्रसाधने तयार
केली जातात.
ग्रामीण भागात काही स्वयंसेवी संस्था या वनस्पतीचे औषधी अर्क व
हर्बल पावडर तयार करून बाजारात विकतात. यामुळे स्थानिक महिलांना रोजगाराची संधी
मिळते आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्था बळकट होते.
Terada Flower Uses and Benefits in Marathi | Terada Flower Medicinal Uses | तेरडा फुल कुठे आढळते
८. संवर्धनाची गरज
जरी तेरडा अजूनही अनेक ठिकाणी
आढळतो, तरी वनतोड, जमीन वापर बदल आणि औषधी उत्खननामुळे त्याची
संख्या काही भागात घटत आहे. म्हणूनच या वनस्पतीचे संवर्धन आणि औषधी बागांमध्ये
नियोजित लागवड करणे आवश्यक आहे. सरकारी वन विभाग व आयुष मंत्रालयाने अशा औषधी
झुडपांची लागवड प्रोत्साहित केली आहे. पर्यावरण शिक्षणाच्या प्रकल्पांत तेरड्याचा
समावेश केल्यास विद्यार्थ्यांना स्थानिक औषधी जैवविविधतेबद्दल ज्ञान मिळते.
*************
