बुरांश फुलाची माहिती | Buransh Fulachi Mahiti Marathi | Buransh Flower Information in Marathi
५) बुरांश
१. वैज्ञानिक वर्गीकरण
|
वर्गीकरण |
माहिती |
|
साम्राज्य (Kingdom) |
Plantae |
|
विभाग (Division) |
Angiosperms (फुलझाडे) |
|
वर्ग (Class) |
Dicotyledons |
|
गण (Order) |
Ericales |
|
कुल (Family) |
Ericaceae |
|
वंश (Genus) |
Rhododendron |
|
प्रजाती (Species) |
Rhododendron arboreum |
|
सामान्य नावे |
बुरांश, लाल बुरांश, Rhododendron,
Lal Chinkar, Guraans (Nepali) |
|
आढळ क्षेत्र |
हिमालयीन प्रदेश – उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश,
सिक्कीम, नेपाळ, भूटान |
२. वर्णन
बुरांश हे मध्यम उंचीचे सदाहरित
झाड आहे, जे सुमारे १० ते १५ मीटर उंच वाढते. त्याची पाने गडद हिरवी, जाड, आणि वरून चमकदार असतात, तर
खालच्या बाजूने रुपेरी तपकिरी केसाळ असतात. फुलांचा रंग तेजस्वी लाल, गुलाबी, जांभळा, किंवा कधी कधी
पांढराही असतो. प्रत्येक फुल गुच्छामध्ये लागते. एका गुच्छात १५–२० फुले असतात. बुरांश
फुले मुख्यतः फेब्रुवारी ते एप्रिल या काळात उमलतात, जेव्हा
हिमालयावर बर्फ वितळू लागते.
त्या काळात डोंगराळ प्रदेश संपूर्ण लालसर फुलांनी बहरून जातो —
म्हणूनच त्याला “हिमालयाचे लाल रत्न” असे म्हणतात.
बुरांश फुलाचे महत्त्व | बुरांश फुलाचा उपयोग | Buransh juice benefits in Marathi
३. आढळ व परिसंस्था
बुरांश हा प्रामुख्याने हिमालयाच्या
१२०० ते ३५०० मीटर उंचीवरील थंड व दमट प्रदेशात आढळतो. तो उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश,
सिक्कीम, दार्जिलिंग, आणि
अरुणाचल प्रदेशात नैसर्गिकरित्या वाढतो. या झाडांना चिकणमाती मिश्रित आणि
आम्लयुक्त (acidic) माती अधिक उपयुक्त ठरते.ते डोंगर
उतारांवर, ओढ्यांच्या काठावर आणि देवदार–ओकच्या जंगलात सहज
वाढतात.
४. औषधी उपयोग
बुरांश हे औषधी गुणांनी परिपूर्ण
फूल आहे. त्याचा वापर पारंपरिक आणि आयुर्वेदिक औषधांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर होतो.
1. हृदयासाठी
हितकारक: बुरांशाच्या फुलांपासून तयार केलेला रस हृदयाचे ठोके नियमित ठेवण्यास आणि
रक्ताभिसरण सुधारण्यास मदत करतो.
2. उष्णता
नियंत्रक: पर्वतीय भागात उन्हाळ्यात बुरांशाचा रस घेतल्याने शरीरातील उष्णता कमी
होते आणि थकवा दूर होतो.
3. अँटीऑक्सिडंट
गुणधर्म: फुलांमध्ये असणारे Anthocyanins, Flavonoids आणि Vitamin
C शरीरातील मुक्त रॅडिकल्सशी लढून वृद्धत्वाची प्रक्रिया मंदावतात.
4. डोकेदुखी, सर्दी आणि दमा: बुरांशाच्या
फुलांचा अर्क श्वसनसंस्थेवरील सूज कमी करून श्वास घेणे सोपे करतो.
5. त्वचा व
केसांसाठी फायदेशीर: त्यातील नैसर्गिक तेलांमुळे त्वचेचा कोरडेपणा आणि डाग कमी
होतात.
Rhododendron arboreum in Marathi | बुरांश ज्यूसचे फायदे | हिमालयातील बुरांश फूल
५. सामाजिक व सांस्कृतिक महत्त्व
बुरांश हे फक्त एक फूल नाही, तर उत्तराखंड
राज्याचे राजफूल (State Flower) आहे. स्थानिक लोकांच्या
संस्कृतीत त्याला विशेष स्थान आहे. हिमालयातील लोक बुरांशाच्या फुलांचा रस बनवून “बुरांश
शरबत” म्हणून वापर करतात — जो सणासुदीच्या काळात आणि पाहुण्यांच्या स्वागतासाठी
दिला जातो. या पेयाचा लालसर रंग आणि थंडावा पर्वतीय जीवनात उत्साह आणतो. त्याचप्रमाणे
काही ठिकाणी बुरांश फुलांचा वापर देवी-देवतांच्या पूजेत केला जातो.
त्याचा रंग “शौर्य आणि जीवनशक्ती”चे प्रतीक
मानला जातो. बुरांशावर आधारित लोकगीते, लोकनृत्ये आणि
कविताही उत्तराखंडात लोकप्रिय आहेत — तो निसर्ग, प्रेम आणि
सहनशीलतेचा प्रतीक म्हणून ओळखला जातो.
Uttarakhand Buransh Flower Information
६. पर्यावरणीय महत्त्व
1. मृदा
स्थिरीकरण: बुरांशाची मुळे डोंगर उतारांवरील माती घट्ट पकडतात आणि भूस्खलन रोखतात.
2. परागसंवहन
व मधमाशी उद्योग: फुलांच्या मधामुळे मधमाशा आकर्षित होतात, त्यामुळे जैवविविधता
आणि मध उत्पादन वाढते.
3. वन्यजीवांना
आश्रय: झाडांची फांदी व पाने अनेक पक्षी, कीटक आणि सरडे यांना निवारा देतात. म्हणूनच
बुरांश ही माउंटन इकोसिस्टमची किल्ली वनस्पती
(Key Species) मानली जाते.
4. हवामान
संतुलन: बुरांश कार्बन डायऑक्साइड शोषून ऑक्सिजन सोडतो, त्यामुळे पर्वतीय
प्रदेशातील हवेची शुद्धता टिकविण्यात मदत होते.
७. आर्थिक महत्त्व
बुरांश फुलांपासून मिळणारे पदार्थ स्थानिक
अर्थव्यवस्थेला बळकटी देतात.
1. बुरांश रस
उद्योग: फुलांपासून शीतपेय, सिरप, जेली, जॅम
तयार केले जातात. या उत्पादनांना पर्यटन केंद्रांवर मोठी मागणी असते.
2. औषधी आणि
सौंदर्यप्रसाधन उद्योग: बुरांश अर्काचा वापर हर्बल क्रीम, फेसवॉश आणि
अँटी-एजिंग लोशन मध्ये केला जातो.
3. पर्यावरण
पर्यटन: बुरांश फुलांचा बहर पाहण्यासाठी दरवर्षी हजारो पर्यटक उत्तराखंड आणि
सिक्कीम येथे येतात, ज्यामुळे हॉस्पिटॅलिटी उद्योगाला प्रोत्साहन मिळते.
4. स्थानिक
रोजगार: महिलांच्या स्वयं-सहायता गटांनी बुरांश रस आणि जॅम तयार करण्याचे
लघुउद्योग सुरू केले आहेत, ज्यामुळे ग्रामीण महिलांना स्थिर उत्पन्न मिळते.
